‘Wij noemen kunst en ambacht altijd in één adem’

De befaamde toneelacademie van Maastricht bestaat 75 jaar. Er is geen andere theateropleiding in Nederland waar zoveel beroemd geworden mensen het vak hebben geleerd. Wat is hun geheim? In dit verhaal laten uiteenlopende theaterpersoonlijkheden hun licht schijnen op de opleiding die bekend werd om de aandacht voor de ambachtelijke kwaliteit van toneel.

Door Jos Schuring

REGISSEUR DARIA BUKVIĆ: ‘IK VOELDE ME ALICE IN WONDERLAND’
In 2014 maakte de toen 25-jarige Daria Bukvić samen met drie spelers van de opleiding in Maastricht de voorstelling Nobody Home. Het vluchtelingenverhaal sloeg in als een bom. Overal uitverkocht. Uniek voor een kleine productie zonder bekende namen. Vanaf 2021 leidt zij Theater Oostpool in Arnhem en is een van de beste regisseurs van Nederland.
‘Op de middelbare school was ik al met theater bezig en meldde ik me aan voor acteerlessen bij het Laagland in Sittard. Daar leerde ik regisseur Lieke Benders kennen. Toen realiseerde ik me dat ik niet perse zelf dat podium op hoef. Ik wilde doen wat zij deed. Over de academie hoorde ik dat daar de beste acteurs zijn opgeleid. Als ik de beste regisseur wil worden moet ik met de beste acteurs kunnen werken en dus wilde ik naar Maastricht want daar kwam Theu Boermans vandaan, Halina Reyn, Gijs Scholten van Aschat en al die anderen. Ik was bevoorrecht dat ik vier jaar lang in zo’n creatieve biotoop rond mocht studeren. Ik voelde me Alice in Wonderland. Je leert daar hoe je een toneeltekst leest, hoe je die kunt interpreteren en hoe je je eigen signatuur ontwikkelt. Belangrijkste wat ik leerde is dat theater een teamsport is. René Lobo zei dat je er altijd moet zijn als je theater maakt. Als je er niet bent ben je of aan het bevallen of je bent dood. En voegde nog toe dat als jij er niet bent alles in elkaar dondert.’ Was je ook bang voor hem? ‘Nee, hoewel hij wel een keer gedreigd heeft om mij in de Jeker te gooien omdat ik een keer iets had gemaakt dat hem boos maakte. Ik dacht dat als zo’n grote man boos op mij is, heb ik waarschijnlijk iets goed gedaan. Van Arthur Sonnen heb ik geen les gehad, maar ik heb hem heb wel een aantal keren ontmoet en dat heeft mijn geest verruimd. Hij leerde me dat mijn bi-culturele achtergrond binnen de opleiding geen obstakel was, maar een verrijking.’

REGISSEUR SERVÉ HERMANS: ‘ZONDER MICROFOON DE GROTE ZAAL BESPELEN.’
Van 2025 tot 2023 vormde hij samen met Michel Sluysmans de artistieke leiding van Toneelgroep Maastricht (TGM). Sinds twee jaar is hij freelancer maar werkt nog vaak met TGM. ‘Ik kreeg op de Toneel Academie les van grootheden als acteur Jeroen Willems en regisseur Johan Simons. ‘Door hen begreep ik opeens dat ik regisseur wilde worden. Jeroen was bedachtzaam en diepzinnig. Hij kon bijvoorbeeld lang praten over het verschil tussen een boot en een schip. Een schip is hoog, statig en snijdt door de golven, een boot is laag bij de grond en lomp. Johan was nog actief bij ZT Hollandia toen ik hem leerde kennen. Daar speelde ik met Frank Lammers en Fedja van Huêt in Richard de derde. Toen Johan artistiek leider werd bij NT Gent ging ik mee. Johan kon moeilijke dingen simpel benaderen en was heel aards. Jeroen had dat ook. Hij is als acteur groot gemaakt door Johan Zijn meesterschap als acteur kwam vooral neer op spelen vanuit de concentratie. Na tien jaar in Gent besloot ik samen met Michel een gooi te doen naar het artistiek leiderschap van Toneelgroep Maastricht. Als acteur moest ik vaak de midlifecrisis van iemand anders eruit zweten.’

THEATERMAKER LIEKE BENDERS: ‘REPERTOIRE INTERESSEERDE ME NIET’
Ze groeide op in Sittard en wilde naar de toneelschool in Amsterdam, maar werd daar niet aangenomen. In Maastricht wel. ‘Shit! Nou moet ik naar Maastricht terwijl ik naar de Randstad wilde. Dat dacht ik toen, maar ik heb er een mooie tijd beleefd. Het is ook een voorrecht. Ga maar na, er zijn zeshonderd auditanten, er worden dertig mensen aangenomen en na het eerste jaar is de helft afgevallen. Dan behoor je dus tot een exclusief gezelschap. In mijn tijd waren er erg veel mannelijke docenten en dus weinig vrouwelijke, dat was niet goed in verhouding. Als studenten onderling voelde het altijd wel als een familie. Soms wilde ik wel ontsnappen en ging dan wel eens naar een klooster waar ik overigens ook Orante, mijn eerste voorstelling heb gemaakt bij het Huis van Bourgondië, het productiehuis dat toen nog bestond. Ik kreeg meteen een mooie recensie in de Volkskrant. Orante was theater op locatie, heel beeldend en dus heel anders dan het theater dat mijn medestudenten ambieerden. Die waren bezig met repertoire. Ik moest veel teksten lezen maar om daar theater van te maken interesseerde mij helemaal niet. Ik leerde in Maastricht wel goed denken vanaf de speelvloer. Later kwamen er docenten die mij nog meer inspireerden zoals Vincent de Rooy van de Dogtroep en Moniek Merkx bij wie ik later stage heb gelopen. Zo kwam ik ook in contact met Joop Mulder van Oerol waar ik meermaals heb mogen spelen. Door mijn beeldende werk kon ik meer op festivals gaan spelen.’

TONEELSCHOOLBAAS ROB LIGTHERT: ‘WIE SCHAMPERT OVER AMBACHT VERGIST ZICH’
Hij was elf jaar lang directeur van de Toneelacademie en is sinds kort ‘gewoon’ coördinator van de opleiding. ‘Cultuur is in Maastricht vooral uitgaanscultuur en die is diepgeworteld in carnaval en in religie.’ Ligtherts loopbaan begon in Maastricht met De Federatie een klein toneelgezelschapje dat hij samen met toneelschrijver Peer Wittenbols oprichtte op de academie. Later leidde het duo het grote gezelschap Oostpool in Arnhem. ‘Binnen de opleiding is het van belang welke mensen elkaar op welk moment ontmoeten. Het is een instituut dat vooral een beschermde oefenpraktijk moet bieden. Hoeveel van de wereldproblematiek wil je de school inhalen? Dat is een vraag die altijd opspeelt. Maar alle wereldellende kan ook -zeker de laatste paar jaar- verlammend zijn. Kunst is ook kunnen en kunde. Een ambachtelijk attitude is belangrijk. Wie schampert over ambacht vergist zich.
Het gaat om het goed willen doen. Wij noemen kunst en ambacht altijd in één adem. Een acteur bv heeft ook een initiërende kant, niet alleen maar een dienende kant.’
De Toneelacademie is vaak de hofleverancier van het Nederlandse theater genoemd. Ligthert grijnst misnoegd. Hij pakt de nieuw seizoensbrochure van Theater aan het Vrijthof. Er steken talloze groene smalle plakkertjes uit. Dat zijn pagina’s waarop acteurs genoemd zijn die in Maastricht afstudeerden. We kijken samen naar de groene flapjes en schatten dat het er vijftig zijn, misschien zeventig. Ligthert: ‘Maar waar zijn die andere honderden afgestudeerden dan?’ Hij geeft zelf het antwoord. ‘Die vinden hun weg naar film, televisie, spreken luisterboeken in of doen stemmetjes.’ Of geven les.

FANATIEKE ALLESETER: THEATERPROGRAMMEUR PETER NOTEN ‘Verkleden en toneel spelen zit in het dna van de Maastrichtenaar. Dat komt ook door carnaval en het katholieke geloof natuurlijk.’ Peter Noten is een fanatieke alleseter als het om theater gaat. Hij werkt als programmeur van Theater aan het Vrijthof, maar is ook actief bij het Mestreechs Volleks Tejater dat in de jaren tachtig door zijn vader Huub Noten is opgericht. Noten junior is regisseur, producent, schrijver, vertaler en was betrokken bij ruim honderd producties. Hij maakte musicals als Chitty Chitty Bang Bang, My Fair Lady, SCROOGE. ‘Maastricht kent een lange traditie van toneelspelen in de eigen taal – het “Mestreechs”. Dit soort volkstheater is heel gevarieerd, van passiespel en musicals tot komedie, maar ook levensbeschouwelijke stukken.’ Thans is hij met vier producties bezig, één daarvan is Bokkerijders, een spektakelmusical die hij in de zomer van 2026 samen met Servé Hermans bij Toneelgroep Maastricht regisseert. Noten studeerde auteursrecht in Londen in de twee jaar dat hij daar woonde zag hij ‘alles wat los en vast zat’ Hij heeft thuis 2500 programmaboekjes van musicals in de kast staan en is al jarenlang verbonden aan de Musicalawards.

REGISSEUR MICHEL SLUYSMANS: ‘DE MEEST MUZIKALE PROVINCIE VAN NEDERLAND’ Sinds 2015 is hij artistiek leider van Toneelgroep Maastricht, maar ooit werd hij afgewezen voor de toneelschool alhier. ‘Toen werd ik aangenomen in Amsterdam. Shit dacht ik, nou moet ik uit Maastricht weg. Ik was nog een bleu jochie van amper achttien. Door die afwijzing heb ik twintig jaar in Amsterdam gewoond. Terug in Maastricht hebben Servé Hermans en ik mooie dingen kunnen doen. We hebben veel goed gelukte voorstellingen gemaakt en trekken veel bezoekers. Van alle grote toneelgezelschappen hebben wij het minste subsidie en het meeste rendement. Wij brachten het publiek terug bij het Maastrichtse verhaal en we hebben altijd muziek in onze voorstellingen. Limburg is wel de meest muzikale provincie die we hebben in Nederland. We zijn bezig met een bioscoopfilm, een bewerking van Ik blijf bij je met Abbie Chalgoum. We zijn er niet op uit om de filmbezoeker zo naar onze theatervoorstellingen te lokken. Je moet geen worst verkopen aan een vegetariër. Maar het zou best nieuw publiek kunnen opleveren en dat is dan meegenomen.’ Over de academie van Maastricht is Sluysmans enthousiast. ‘Ik geef daar les en als speldocent vind ik dat inspirerend. Wel is het jammer dat de meeste mensen na hun afstuderen naar Amsterdam vertrekken.’

TALENTONTWIKKELAAR JOOST SEGERS: ‘ONTWIKKELING IS BELANGRIJKER DAN EINDRESULTAAT’ Via Zuid is onlangs door de Raad voor Cultuur zeer positief beoordeeld en krijgt nu extra middelen voor talentontwikkeling die Maastricht miste sinds het verdwijnen van productiehuis Huis van Bourgondië in 2013. Artistiek leider Joost Segers is de architect van de nieuwe plannen. ‘We zetten in op kwalitatieve groei met meer middelen en aandacht voor minder makers. We maken jaarlijks een of twee eigen producties en zijn stevig verankerd in Limburg met een euregionale én landelijke relevantie. Ontwikkeling is voor ons belangrijker dan het eindresultaat. We zijn een organisatie met durf waar makers bij willen horen. Waar zij inspirerende Peers treffen en de juiste context vinden om publiek te ontmoeten. In oktober gaat Het Huis van Noah Jansen in première en maakt een landelijke tournee. Princess Isatu Hassan Bangura kreeg de Theo d’Or voor Great Apes of the West Coast dat we samen met NTGent en Likeminds produceerden. Haar nieuwe voorstelling volgt in 2026. Onze rol is heel breed, van jeugddans tot performance, maar ook repertoiretoneel. Verschillende van onze oud-makers zijn heel succesvol zoals Silke van Kamp die hoge ogen gooide met F*ck Lolita dat ze maakte bij Het Zuidelijk Toneel. We presenteren acht keer per jaar een Sneak Peek, presentaties van nieuwe makers in vijf theaters. Met SoAP Maastricht en C-TAKT uit Vlaanderen presenteren we work in progress op festival Winternights. Cultura Nova in Heerlen, Theater aan het Vrijthof, Parkstad Limburg Theaters en Museum Marres, waarmee we het Rooms festival organiseren, zijn voor ons ook belangrijke plekken voor presentaties. Overigens zijn bijna alle makers die ik nu genoemd heb afgestudeerd in Maastricht. We zijn zeer opgetogen over onze nieuwe status als Bis-instelling (de eredivisie van gesubsidieerde kunst-red.) Nu kunnen we onze rol als talentontwikkelaar nog veel beter vervullen.’

ACTEUR HUUB STAPEL: ‘OPEENS KON IK LOPACHIN, HAMLET, ALLES.’ ‘Ik mocht van René Lobo door naar de derde klas van de acteursopleiding maar daarvoor was ik niet dapper genoeg. Ik ben toen overgestapt naar de docentenopleiding. Mijn grote leermeester was Zdislav Wardejn. Hij kwam bij mij altijd direct tot de kern. Hij regisseerde Sjoerd Pleijsier in een klas boven mij in Drie kruisjes. Ik heb Sjoerd sindsdien nooit meer zo goed zien spelen. Ik speelde eens een scène voor en Wardeijn vond het niets. Hij vroeg: Waar kom je vandaan? Wat doet je vader? Wat doet je moeder? Na mijn antwoorden zei hij: “Dat wil ik zien in je spel. Speel vanuit je zelf.” En opeens kon ik dat, spelen vanuit ontspanning. Alsof dat rotsblok van duizend kilo niet meer op mijn rug zat. Opeens kon ik Lopachin, Hamlet, alles. Wardejn was ongelofelijk. Ik denk nog bijna dagelijks aan hem.’